Financiële verantwoording op hoofdlijnen

Toelichting op de samenstelling van de lasten
Binnen het programma Stadsontwikkeling en wonen  wordt bijna de helft van de middelen besteed aan de activiteiten rondom bouwgrondexploitaties. Andere omvangrijke activiteiten: stadsvernieuwing en het verstrekken van en de toezicht op omgevingsvergunningen.

Toelichting op de samenstelling van de baten
De activiteiten op dit programma worden dit jaar hoofdzakelijk gedekt uit grondverkopen en in iets mindere mate uit bouwleges, reserves en algemene middelen

Het programma Stadsontwikkeling en wonen sluit af met een resultaat van € 3,5 mln. voordelig ten opzichte van de begroting. De belangrijkste oorzaken:

• € 5,4 mln. nadeel op de bouwgrondexploitaties. Dit is ontstaan door een noodzakelijke verhoging van de voorziening negatieve plannen en wordt verrekend met de reserve grondbedrijf.
• € 5,4 mln. voordeel door gewijzigde plannen in Scheveningen binnen stadsvernieuwing.
• € 0,9 mln. voordeel op de subsidieregeling voor particuliere woningverbetering, doordat er meer subsidies zijn terug ontvangen en minder uitgekeerd.
• € 0,8 mln. voordeel op de kernregistraties, door meevallende kosten voor functioneel beheer en beheer van basis- en kernregistraties.
• € 0,7 mln. voordeel door het uitblijven van een dotatie aan de voorziening “Afwikkeling negatief saldo WOM Den Haag Zuid West”, doordat er geen erfpachtsuppletie is afgedragen door de WOM aan de gemeente.
• € 0,7 mln. voordeel door het nog niet kunnen inzetten van bijdragen voor voldoende betaalbare woningen.

De lasten en baten liggen lager dan begroot. Dit heeft verschillende oorzaken, maar voor een deel gaat het om grote projecten waar bijvoorbeeld sprake is van vertraging. Er is € 7,2 mln. minder aan lasten gemaakt voor Hollands Spoor aan de Laak-zijde en hier staan lagere baten tegenover.

Afwijkingen ten opzichte van 2017
In de begroting 2018 is de samenstelling van de activiteiten en programma’s vernieuwd. Daardoor zijn de uitkomsten van beide jaren niet goed vergelijkbaar.

Waar bestaan de kosten uit?

Financiële verantwoording per activiteit

Toelichting op lasten en baten

Lasten
De werkelijke lasten van € 9 mln. bestaan uit € 6,7 mln. exploitatielasten van het beheer van strategisch vastgoed en afwaarderingen in verband met de te verkopen objecten. De totale lasten zijn gunstiger dan begroot, voornamelijk door lagere onderhoudskosten doordat bij enkele locaties het onderhoud goedkoper is uitgevoerd. Ook is het onderhoud bij enkele locaties uitgesteld naar latere jaren. Verder zijn in 2018 voordelige service-, beheer- en zakelijke lasten gerealiseerd. Verder is de begrote dotatie van € 2,3 mln. uit het coalitieakkoord uitgevoerd. Per saldo zijn de lasten € 0,6 mln. lager dan begroot.  

Baten
De werkelijke baten bedragen € 7,7 mln. en bestaan uit € 6,9 mln. aan verkoop- en verhuurbaten. De verkopen bestaan onder andere uit de Grote Beerstraat en de Wegastraat. De werkelijke huurbaten waren hoger dan begroot voornamelijk doordat in de realisatie meer ingroeihuur is doorbelast. Uit de reserve Strategisch Vastgoed Stadsontwikkeling is € 0,8 mln. onttrokken. Per saldo zijn de baten € 0,6 mln. lager dan begroot.

Toelichting financieel resultaat   Nihil

Het financiële resultaat van de activiteit Beheer Bedrijfspanden is nihil. Enerzijds zijn er lagere (onderhouds)lasten, het onderhoud bij enkele locaties uitgesteld naar latere jaren en voordelige service-, beheer- en zakelijke lasten gerealiseerd, per saldo € 0,6 mln. lager. Daarnaast zijn er hogere huurbaten is het gerealiseerde exploitatiesaldo voordeliger dan begroot, per saldo zijn de baten ook € 0,6 mln. lager. Daarom is er minder onttrokken uit de reserve Strategisch Vastgoed Stadsontwikkeling. Per saldo is het resultaat neutraal.

De reserve Strategisch Vastgoed Stadsontwikkeling bedraagt per 31 december 2018 € 3,4 mln. Met dit saldo en de incidentele impuls in het Coalitieakkoord 2018-2022 ‘Den Haag, Stad van Kansen en Ambities’ is de financiële dekking van exploitatiesaldi begroot tot en met 2022. De gemeente analyseert continu of de beleidsdoelen van strategisch vastgoed nog passen bij de portefeuille en ook op welke manieren het exploitatiesaldo van het strategisch vastgoed kan worden verbeterd. Deze constante aandacht voor strategisch vastgoed heeft in 2018 geleid tot een beter exploitatiesaldo dan begroot. Jaarlijks bij de begrotingsvoorbereiding wordt aan de hand van de beleidsdoelen en de portefeuille van strategisch vastgoed bepaald welk saldo meerjarig nodig is in de reserve Strategisch Vastgoed Stadsontwikkeling.

Toelichting op lasten en baten
In 2018 is voor € 2,2 mln. besteed aan bestemmingsplannen.€ 1,6 mln. heeft betrekking op het apparaat, €0,2 mln. op juridisch onderzoek en advies en € 0,4 mln. overig.

Toelichting financieel resultaat   € 0,6 mln. V

Juridische kosten bestemmingsplannen   € 0,4 mln. V/I  

Doordat er minder bestemmingsplannen zijn geactualiseerd was er ook minder juridische expertise nodig.

Overig   €0,2 mln. V/ I

Toelichting op lasten en baten
In 2018 is gewerkt aan circa 60 grondexploitaties.  Aan grondexploitaties is in totaal € 52,3 mln. uitgegeven. Hieronder vallen 8 grondexploitaties waarbij de lasten in 2018 meer dan € 2.5 mln. bedragen, te weten: Noordboulevard € 5,8 mln.; Kijkduin € 4,5 mln.; Grondbank Regentesse Zuid € 3,8 mln.;  Laakhaven Hollands Spoor € 3,6 mln, Ontwikkeling Scheveningen Haven € 3,4 mln, Spuikwartier € 3,1 mln., Uithofslaan € 3,0 mln., Laakhaven Petroleumhaven € 2,5 mln. Voor de activiteiten in 2018 in deze grondexploitaties verwijzen we naar de beleidsverantwoording onder B.
Aan reserve en voorzieningen is toegevoegd € 20,6 mln., dat  hierna nader wordt toegelicht in de paragraaf reserves, voorzieningen en investeringen. Overige lasten bedroegen € 0,9 mln.
De lasten zijn per saldo € 8,1 mln lager dan geraamd. Dit komt enerzijds door lagere lasten voor grondexploitaties € 14,0 mln, anderzijds zijn de dotatie aan de voorziening negatieve plannen hoger uitgevallen met € 5,6 mln en overige posten € 0,3 mln. De 3 voornaamste afwijkingen op grondexploitaties betreffen: Laakhaven Petroleumhaven voor € 3,9 mln, door vertragingen door bodemsaneringsproblematiek , het bestemmingsplan en het ontwerp voor de openbare ruimte; Ontwikkeling Scheveningen Haven € 1,6 mln vanwege het niet kunnen aanleggen van de verbindingsweg door vertraging bij de bouw door de ontwikkelaar; Verlengde Zuiderkroonstraat € 1,2 mln, door vertraging in het vergunningenproces kan de 2^e fase van de wegaanleg pas in 2019 gerealiseerd worden.

Onder de baten is opgenomen de bijdragen derden voor € 44,6 mln.  Hieronder vallen 5 grondexploitaties met een bijdrage derden > € 2,5 mln.: Noordboulevard € 8,6 mln., Grondbank Vroondaal € 8,2 mln., Grotiusplaats € 5,7 mln., Kijkduin € 4,2 mln. en Uithofslaan € 2,7 mln. Aan reserves is onttrokken € 11,7  mln.  Met het onderhanden werk is € 9,8 mln. verrekend. Overige bijdragen belopen € 2,7 mln en betreffen voornamelijk huurbaten.
De baten zijn € 13,4 mln lager dan geraamd. Dit komt door een per saldo lagere bijdrage derden grondexploitaties van € 8,6 mln, een lagere verrekening met het onderhanden werk van  € 3,7 mln en een post overig van € 1,1 mln.
De per saldo lagere bijdrage derden grondexploitaties  kent als grootste drie afwijkingen: Ontwikkeling Scheveningen Haven € 7,2 mln. lagere bijdrage, doordat de ontwikkelaars meer tijd nodig hebben voor de bouwplanuitwerking kan gronduitgifte pas in 2019 plaatsvinden; Forepark € 4,6 mln lagere bijdrage doordat de overdracht van het benzinestation en de reclamezuilen nog niet is afgerond; Noordboulevard: € 8,6 hogere bijdrage doordat het economische eigendom van een perceel al in 2018 kon worden overgedragen  in plaats van in 2019.

 Toelichting financieel resultaat   € 5,4 mln. N /I

Financieel resultaat bouwgrondexploitaties   € 4,0 mln. N/I
Resultaat op positieve plannen    € 1,8 mln. V /I

Van de afgesloten grondexploitaties zijn 5 grondexploitaties afgerond met een positief resultaat, dat in totaal € 0.7 mln. hoger uitviel dan geraamd. Daarnaast zijn drie grondexploitaties partieel afgesloten voor totaal € 0,3  mln. en is bij twee grondexploitaties tussentijdse winst genomen conform de gewijzigde BBV voorschriften voor totaal € 0,8 mln. Partiële afsluitingen en winstneming worden niet geraamd.

Actualisatie voorziening negatieve plannen   € 5,6 mln. N /I

Per jaareinde wordt het verwachte resultaat van de negatieve grondexploitaties herrekend aan de hand van de realisaties en ontwikkelingen gedurende het verslagjaar. Het negatieve resultaat moet worden afgedekt met de voorziening negatieve plannen, conform de beheersregels van het grondbedrijf.  Dit heeft geresulteerd in een dotatie aan de voorziening ten laste van het resultaat.

Overig   € 0,2 mln. N /I

Conform de beheerregels wordt voorgesteld om de resultaten inzake grondexploitaties middels een bestedingsvoorstel te onttrekken aan de reserve grondbedrijf. De totale onttrekking aan de reserve grondbeleid komt dan op € 3,6 mln., dit bestaat uit het resultaat op het grondbedrijf met het positieve resultaat van klusobjecten van € 0.4 mln. wordt hier in mindering op gebracht.

Overige financiële resultaten   € 1,4 mln N/I
Lagere bijdrage erfpacht   € 0,8 mln. N /I

Geraamd was een bijdrage van het Erfpachtbedrijf in de afdracht ten behoeve van het financiële kader vanuit de reserve Grondbedrijf. Deze bijdrage bleek in 2018 niet nodig.

Overig   € 0,6 mln N /I

Het resultaat op de activiteit bouwgrondexploitaties is niet gelijk aan het resultaat grondbedrijf. Enerzijds vinden binnen het grondbedrijf activiteiten plaats die conform het BBV niet onder de activiteit bouwgrondexploitaties worden gerangschikt. Anderzijds zijn onder de activiteit grondexploitaties baten en lasten opgenomen, die wel onder de activiteit bouwgrondexploitateis worden gerangschikt, maar niet tot de directe activiteiten van het grondbedrijf horen. De aansluiting is als volgt (bedragen x € 1 mln):

Toelichting op lasten en baten
In 2018 is voor  € 9,8 mln. besteed aan Wonen en bouwen. Hiervan heeft  € 5,1 mln. betrekking op apparaatslasten (met name woonbeleid, woningbouwprogrammering en –onderzoek, woonruimteverdeling en de VvE-balie), €1,0 mln. dotatie aan de reserve, €0,95 mln. aan huisvesting statushouders, €0,9 mln. aan vastgoedkosten, €0,5 mln. beleidsondersteunende onderzoekskosten, €0,4 mln. juridische kosten, €0,35 mln. aan het huurteam, €0,2 mln. subsidies en €1,3 mln. overige kosten. Daarnaast hebben we €0,9 mln. aan subsidies terug ontvangen. De baten (€7,7 mln.) bestaan voor €5,0 mln. uit vrijval reserves: de reserve Stadsvernieuwing is opgeheven (2,4 mln.), 1,4 mln. is overgeheveld naar programma duurzaamheid en er is voor 1,2 mln. vrijgevallen uit de reserve stedelijke ontwikkeling. €1,2 mln. is een onttrekking uit de reserve (waarvan €0,8 mln. voor huisvesting statushouders), €0,9 mln.  zijn vastgoedopbrengsten, €0,4 mln. zijn ontvangen leges van een aantal vergunningen en €0,2 mln. zijn overige kosten.

Toelichting financieel resultaat   € 0,6 mln. V / I  

Subsidie woningverbetering   € 0,9 mln. V/ I  

Er is meer subsidiegeld terug ontvangen en minder uitgekeerd in het kader van particuliere woningverbetering dan vooraf geraamd. Dit gebeurt wanneer er sprake is van gebrekkig onderhoud of verkoop van de woning.

Zorgzame stad   € 0,4 mln. N/  I

Er is in 2018 meer ambtelijk apparaat ingezet op huisvesting van statushouders en doorstroming en huisvesting van woningzoekenden uit zorginstellingen Ten behoeve van deze laatste groep zijn een aantal locatiestudies uitgevoerd.

Overig   € 0,1 mln. V /I
Statushouders   neutraal

Er is voor 0,4 mln. minder besteed aan huisvesting van statushouders dan verwacht. Hier staat een lagere onttrekking aan de reserve stedelijke ontwikkeling tegenover.  Dit betreft het saldo tussen huuropbrengsten en exploitatielasten.

Toelichting op lasten en baten
In 2018 is voor  € 27,6 mln. besteed aan Stadsvernieuwing. Dit bedrag bestaat voor circa € 9,0 mln. aan inzet van het apparaat (met name voor begeleiding van diverse projecten door projectleiders en vakafdelingen). Verder is er voor € 5,1 mln. aan duurzame werken besteed. De baten over 2018 bedroegen € 18,9 mln. De baten bestonden voor € 9,6 mln. uit vrijval van reserves. Verder waren er € 2,2 mln. aan opbrengsten uit grondverkopen. Overige baten bestonden onder meer uit huren en onttrekking van reserves.

Toelichting afwijkingen lasten en baten

De realisatie van lasten is € 20,2 mln. lager dan de begroting. De 2 grootste afwijkingen in de realisatie ten opzichte van de begroting zijn: de niet uitgegeven middelen voor de Oeververbinding voor € 5,4 mln.
Het overnemen van het opdrachtgeverschap van dit project in januari 2017 door de gemeente van de NS (RIS296167), heeft tot gevolg gehad dat de aanbesteding van het werk in stukken moest worden gesplitst. Door de opsplitsing van de aanbesteding en de complexiteit van het project is er vertraging opgetreden.
Verder is € 2,5 mln. niet ingezet uit de risicoreservering voor afwikkeling van twee arbitrage zaken. Verder is de afronding van de ontwikkeling van één project vanuit het kleinschalig opdrachtgeverschap, de Witte de Withstraat, vertraagd. Een stichting die een reserveringsovereenkomst had voor twee klusunits, is niet in staat gebleken een binnen het bestemmingsplan passende omgevingsvergunning aan te vragen. De resterende klusunits kunnen daarom niet worden uitgegeven. Dit zorgt voor € 1,5 mln. lagere lasten. In de begroting was ook de opbrengst grondverkoop voor de Boomaweg opgenomen. Het is gebleken dat dit via de materiële vaste activa moest worden gerapporteerd. Deze correctie zorgt voor €2 mln. lagere lasten. Overige lagere lasten op diverse kleinere projecten € 1,7 mln.

Aan de baten zijde zijn er € 13,4 mln. minder aan baten ontvangen dan begroot, ver uit het grootste deel hangt samen met de eerder genoemde vertraging bij de ontwikkeling bij het Hollands Spoor aan de Laak-zijde, door de vertraging worden ook minder lasten in rekening gebracht wat leidt tot € 7,2 mln. aan lagere baten. Het eerdere genoemde niet kunnen uitgeven van klusunits aan de Witte de Withstraat zorgt voor lagere baten van € 1,5 mln. en de eerder genoemde correctie voor grondverkoop zorgt voor €2 mln. lager baten. Overige lagere baten op diverse kleinere projecten € 2,7 mln.

Toelichting financieel resultaat   €6,8 mln. V /I

Oeververbinding   € 5,4 mln. V /I  

Er waren in 2018 middelen beschikbaar voor het realiseren van de Oeververbinding, waarvan het plan in 2014 is ingetrokken. Omdat er geen besluit is genomen voor een gewijzigde inzet, vallen de middelen vrij.

Erfpachtsuppletie WOM DHZW   € 0,7 mln. V /I

In de meerjarenraming van de wijkontwikkelingsmaatschappij WOM DHZW was begroot dat er erfpachtsuppletie zou worden afgedragen aan de gemeente. Deze opbrengsten voor de gemeente dienen ter dekking van de kapitaallasten voor de verstrekking van kapitaal aan de WOM DHZW. Er zijn geen erfpachtsuppletie-afdrachten gedaan omdat er geen projecten zijn gerealiseerd door de WOM DHZW op basis waarvan de afdrachten moeten worden gedaan. Doordat deze opbrengsten niet zijn ontvangen, kan er ook niet worden gedoteerd aan de voorziening, waar dit met de begroting tussen programma’s wel geregeld was. Het voordeel op programma 13 staat dan ook in direct verband met het nadeel wat op programma 15 Financiën is gerealiseerd op dit onderwerp.

Verwachting is wel dat de verdere erfpachtsuppletie in de komende jaren blijft plaatsvinden. Voor de bestaande voorziening heeft dit geen invloed omdat het totaal van de geraamde erfpachtsuppletieopbrengsten over alle jaren heen, gelijk blijft.

Voldoende betaalbare woningen   € 0,7 mln. V / I  

Vanuit de woonvisie is de doelstelling geformuleerd te werken aan voldoende beschikbare en betaalbare woningen. Hiervoor waren in 2018 twee bijdragen verwacht in te zetten. Omdat onderhandelingen met ontwikkelende partijen meer tijd nodig hadden dan verwacht zijn deze bedragen niet ingezet. Verwachting is wel dat in 2019 deze bijdragen alsnog moeten worden gedaan.

Klusobjecten   € 0,4 mln. V / I

Een tweetal projecten van het kleinschalig Opdrachtgeverschap, Junoblok en Noordpolderkade zijn voor eind 2018 afgerond en afgesloten. Voor deze KO projecten is de afspraak dat het resultaat met de reserve Grondbedrijf wordt verrekend.

Overig   € 0,4 mln. N / I   

Toelichting op lasten en baten
In 2018 is voor € 5,7 mln. besteed aan toezicht en handhaving wonen. Hiervan heeft  € 4,5 mln. betrekking op apparaatslasten bij de Haagse Pandbrigade en handhavingstaken bij vergunningen & toezicht, 0,6 mln. voor onderzoek en (juridisch) advies, 0,3 mln. aan vastgoedkosten en 0,3 mln. overig. Er is 0,3 mln. aan opbrengsten uit dwangsommen binnen gekomen, 0,3 mln. aan vastgoedopbrengsten en €0,2 mln. overig.

Toelichting financieel resultaat   € 0,2 mln. V / I  

Bestuursdwang   neutraal     

De gemeente heeft €0,4 mln. minder kosten hoeven maken in het kader van bestuursdwang, omdat woningeigenaren zelf in het voortraject steeds vaker de benodigde acties uitvoeren. Deze kosten worden één op één doorbelast aan woningeigenaren en daarom is het resultaat neutraal.

Overig   € 0,2 mln. V /I

Toelichting op lasten en baten
In 2018 is er voor € 4,4 mln. aan kernregistraties besteed. € 3,3 mln. is besteed voor de beheerunit open data en het beheren en bijhouden van een aantal wettelijke registraties en €1,1 mln. aan diverse overige dienstverlening en (door)ontwikkeling van geo-informatie, zoals de Basisregistratie Ondergrond (BRO). Daarnaast is er voor circa € 0,4 mln. aan opbrengsten gerealiseerd door het leveren van specifieke geo-informatie gerelateerde producten en diensten.

Toelichting financieel resultaat   €0,8 mln. V /I

Overhead   € 0,4 mln. V I  

Er zijn minder kosten in rekening gebracht voor functioneel beheer van een aantal specifieke applicaties, Het functioneel beheer is gebundeld en de  kosten voor deze applicaties zijn niet meer toegerekend aan deze activiteit.    

Beheer basis- en kernregistraties    € 0,4 mln. V I  

Voor de kernregistraties topografie zijn alleen de minimaal noodzakelijke beheeractiviteiten uitgevoerd vanwege de voorbereiding van de overgang van 2D  naar 3D presentatie van de gegevens. en is minder ingezet op nieuwe ontwikkelingen.    

Toelichting op lasten en baten
In 2018 is voor € 21,7 mln. besteed aan omgevingsvergunningen. Hiervan betreft €19,3 mln. een dotatie aan de voorziening bouwleges, €1,4 mln. juridische kosten en €1,0 mln. apparaatslasten. De baten betreffen inkomsten uit leges voor omgevingsvergunningen (€25,2 mln.) en daaruit voortvloeiende dwanginvorderingsbaten (€0,4 mln.). De dotatie aan de voorziening is lager dan de legesbaten, omdat de baten ter dekking van de overheadkosten niet via de voorziening lopen.

Toelichting financieel resultaat   € 0,2 mln. N

Beroep en bezwaar   € 0,4 mln. N /I  

In 2018 zijn er meer bezwaarschriften ingediend wat leidt tot meer juridische kosten. Dit hangt samen met het toenemende aantal vergunningsaanvragen.

Perceptiekosten   €0,2 mln. V /I

Er zijn meer dwanginvorderingsbaten dan begroot.

Voorziening bouwleges
Er zijn meer bouwaanvragen ingediend dan verwacht en daardoor zijn er € 0,8 mln. meer legesopbrengsten. Deze worden gedoteerd aan de voorziening bouwleges en hebben geen effect voor het programmaresultaat.  

Het verloop van de Reserve Grondbedrijf wordt nader toegelicht in de paragraaf grondbeleid.

The Hague World Forum, afwijking is € 0,7 mln. Dit wordt veroorzaakt door:

• Door vertraging in besluitvorming is er later gestart. Ook is er vanuit het college het verzoek geweest om de bewoners actief bij het proces te betrekken wat ook tot vertraging heeft geleid.

Reserve stedelijke ontwikkeling en wonen, afwijking  €2,5 mln. Dit wordt veroorzaakt door:

• Huisvesting statushouders €0,4 mln.: er is minder onttrokken omdat het saldo tussen huuropbrengsten en exploitatielasten dit jaar gunstiger heeft uitgepakt.
• De risicoreservering voor afwikkeling van één arbitrage zaak van €1,5 mln. is niet ingezet omdat de afwikkeling van de zaak niet in 2018 heeft plaatsgevonden. Het juridisch proces loopt door in 2019.
• Overige lagere onttrekkingen €0,6 mln.

Strategisch Vastgoed Stadsontwikkeling, afwijking 1,7 mln. Dit wordt veroorzaakt door:

• De totale kosten van de vastgoedobjecten zoals afschrijvings- en rentekosten, zakelijke lasten en beheerlasten zijn hoger dan de baten uit bijvoorbeeld verhuur. Voor 2018 was een exploitatienadeel begroot van € 2,5 mln. Het werkelijke exploitatienadeel bedraagt ca. € 0,8 mln. veroorzaakt enerzijds door lagere (onderhouds)lasten en hogere baten uit verhuur. Het exploitatienadeel van € 0,8 mln. wordt in de realisatie onttrokken uit de reserve en dat is € 1,7 mln. minder dan de begrote onttrekking uit de reserve.

• Voorziening negatieve plannen, afwijking € 3,1 mln. Dit wordt veroorzaakt doordat er meer grondexploitaties (gedeeltelijk) zijn afgesloten dan begroot. Dit betreft een technische mutatie waarbij middelen uit de hiervoor beschikbare middelen in de voorziening negatieve plannen worden onttrokken. De stand van de voorziening wordt nader toegelicht in de paragraaf grondbeleid.

• Voorziening Afwikkeling negatief saldo WOM Den Haag Zuid West, afwijking € 0,5 mln. Dit wordt veroorzaakt door dat er geen dotatie heeft plaatsgevonden aan de voorziening want er hebben geen erfpachtsuppletie-afdrachten plaatsgevonden in 2018. Dit komt omdat er geen projecten zijn gerealiseerd door de WOM DHZW op basis waarvan de afdrachten moeten worden gedaan. Doordat deze opbrengsten niet zijn ontvangen, kan er ook niet worden gedoteerd aan de voorziening. De kapitaallasten voor verstrekken van het kapitaal aan de WOM DHZW die normaliter in mindering worden gebracht op de ontvangen erfpachtsuppletie komen nu voor rekening van het programma.

• De voorziening bouwleges wordt gevoed door ontvangen leges voor bouwaanvragen. Deze is hoger dan begroot doordat er meer aanvragen zijn ingediend dan verwacht (€0,8 mln. meer opbrengsten) en doordat er minder lasten (€0,3 mln.) zijn gemaakt door diverse oorzaken. De ontwikkeling van de tarieven lichten we verder toe in de paragraaf lokale heffingen.

• Op de voorziening Amerikaanse Ambassade heeft een presentatiecorrectie plaatsgevonden van € 6,0 mln., die vooruitlopend op de bestemmingswijziging is gesaldeerd met de boekwaarde van het actief.

De beleidsmatige toelichting van projecten boven de €2,5 mln. vindt u onder onderdeel "Wat hebben we gedaan?".