In dit tekstvak komen links te staan die rechtstreeks naar de activiteit gaan.

Beleidsverantwoording per activiteit

Algemeen
Algemene uitkering
Het regeerakkoord, dat eind 2017 is gesloten, zorgde voor een forse wijziging in de raming van het gemeentefonds. Vanaf 2018 groeit het gemeentefondsaccres ‘trap op en af’ mee met alle rijksuitgaven (en een deel  van de rijksinkomsten), terwijl het tot en met 2017 meegroeide met een deel van de rijksuitgaven (en een deel  van de rijksinkomsten). Omdat ook de groei van bijvoorbeeld de zorg vanaf 2018 meetelt in het accres, is in het coalitieakkoord voorjaar 2018 het gemeentefonds met € 29,5 mln. verhoogd.

Wat in het regeerakkoord is onderschat, en in navolging daarvan bij de gemeente, is de ontwikkeling van de arbeidsmarkt. Vooral vanwege personeelstekorten krijgt het Rijk de begrote gelden niet uitgegeven. Ook heeft het Rijk enkele inkomstenmeevallers. Het gemeentefonds en daarmee direct de bijdrage aan de gemeente Den Haag heeft daar last van.
In februari 2018 hebben de gemeenten en het Rijk een bestuursakkoord (‘interbestuurlijke programma’) gesloten. Daarin zijn veel financiële afspraken gemaakt, maar op sommige punten is nog geen overeenstemming. Zo zijn er landelijk grote tekorten op het sociaal domein, waarvoor de gemeenten compensatie hebben gevraagd bij het Rijk. De discussie daarover loopt nog.
In 2018 kondigde het Rijk een herziening aan van de totale financiële verhouding per 2021. Dat heeft niet alleen gevolgen voor de bedragen die de gemeente van het Rijk ontvangt, maar ook voor het type uitkeringen en de bestedingsvoorwaarden daarbij. Duidelijkheid hierover komt in de Voorjaarsnota 2020.

In de najaarsnota van het Rijk is aangekondigd dat het accres gemeentefonds waarschijnlijk lager uitpakt door een onderbesteding op de rijksuitgaven. Een lager accres betekent dat de gemeente in 2019 een deel van de gemeentefondsuitkering over 2018 aan het Rijk moet terugbetalen. Op basis van de huidige inschattingen wordt verwacht dat de omvang van de terugbetaling tussen de € 10 mln. en € 20 mln. kan liggen. Een eventuele terugbetaling heeft mogelijk een structurele doorwerking. Pas bij de meicirculaire gemeentefonds 2019 is hierover definitief duidelijkheid te geven. Eind februari 2019 zijn de gemeentelijke verslaggevingsvoorschriften voor de algemene uitkering aangescherpt. In tegenstelling tot voorgaande jaren is het nu verboden, daar nu een reservering voor te maken. Deze voorschriften verplichten de gemeenten de jaarrekening te baseren op de raming van het Rijk van het accres uit september 2018.

Trend en overige gemeentebrede reserveringen
Reserve allocatie incidentele middelen
Indien bij de begrotingsvoorbereiding incidentele middelen beschikbaar zijn door bijvoorbeeld de
resultaten op de jaarrekening of extra inkomsten, dan worden deze in de begroting ingezet voor nieuwe
meerjarige doelen. Om de incidentele middelen over meerdere jaren uit te kunnen geven, worden ze
toegevoegd aan een reserve en in de volgende jaren hier weer aan onttrokken. In voorgaande jaren bestond deze reserve uit twee onderdelen, namelijk: middelen uit het budgettaire kader en herfaseringen op de uitvoering van projecten.

In de gemeenteraadsvergadering van 29 juni 2017 is bij de bespreking van de Programmarekening 2016
een motie Bestemmingsreserve allocatie incidentele middelen aangenomen. Met de raadsmededeling
BSD/2017.678 is voorgesteld om de motie langs de volgende twee sporen aan te pakken:

1. In het halfjaarbericht en de programmarekening geeft de gemeente meer inzicht in de Reserve allocatie incidentele middelen;
2. In het vervolgonderzoek bestemmingsreserves (DMO) wordt de Reserve allocatie incidentele middelen betrokken.

De raad is op 16 oktober 2018 (RIS300781) geïnformeerd over de uitkomsten van het doelmatigheids- en doeltreffendheidsonderzoek (DMO) bestemmingsreserves. Conform aanbeveling ( punt A2) van het DMO is voor de inzichtelijkheid voor de herfaseringen in 2018 een aparte reserve ingesteld, De motie Bestemmingsreserve allocatie incidentele middelen is met de raadsmededeling 16 oktober 2018 afgedaan (RIS297376).

Post onvoorzien
Gemeenten zijn verplicht om in de begroting een post voor onvoorziene uitgaven op te nemen. Bij onvoorzien gaat het om onverwachte uitgaven of tegenvallers in het betreffende begrotingsjaar. Dat zorgt voor flexibiliteit. De post onvoorzien is niet aangesproken in 2018.

Algemene reserves
In deze activiteit is de algemene reserve ondergebracht, de programmareserves, de centrale bedrijfsvoeringsreserve en de gemeentebrede reserve onderhoud vastgoed en sportaccommodaties.

Programmareserves
Den Haag stuurt op programma’s. Elk programma heeft een eigen programmareserve, met uitzondering van de programma’s gemeenteraad, financiën en overhead. Op basis van het coalitieakkoord 2018 – 2022 is er een nieuwe programma-indeling en zijn er nieuwe programmareserves ingesteld. De oude programmareserves zijn beëindigd. De saldi van een aantal oude programmareserves zijn ingezet ten gunste van het budgettair kader van het in 2018 afgesloten coalitieakkoord. Indien sprake was van doorlopende verplichtingen zijn de betreffende bedragen toegevoegd aan de nieuwe corresponderende programmareserves.

Treasury
Het treasurybeheer is gericht op het minimaliseren van de gemeentelijke rentelasten op korte en lange termijn en op beheersing van rente- en financieringsrisico’s.
Voor de gemeentelijke activa wordt bij het verstrekken van leningen gebruik gemaakt van een omslagrente. In 2018 is de omslagrente 2% en voor grondexploitaties 1,3%.
In de paragraaf Financiering is een gedetailleerde toelichting opgenomen.

Korte en lange leningen
Voor de uitgaven aan investeringen en terugbetalingen op langlopende leningen trekt de gemeente nieuwe langlopende leningen aan. In juni 2016 is een langlopende lening afgesloten van € 165 mln. tegen 1,485% en in oktober 2018 opgenomen (forward lening).
In juni 2018 is een lening van € 225 mln. afgesloten en opgenomen tegen minus 0,31%.
Totaal is € 390 mln. aan nieuwe leningen opgenomen. In 2018 is gemiddeld € 289 mln. kort geleend tegen een gemiddelde rente van minus 0,35%.

Beleggingen en garantstellingen
De gemeente heeft een belegging in Fonds Uiver 2006. Om de jaarlijkse beheerkosten te verlagen zijn in december 2018 de obligaties uit Fonds Uiver overgegaan naar de gemeente Den Haag en is het fonds opgeheven. Dit levert voor de gemeente geen financieel risico op en ook geen risico vanuit schatkistbankieren. De boekwaarde van de obligaties inclusief de nog te ontvangen rente per 31 december 2018 is € 208 mln. In februari 2018 heeft de MRDH de laatste twee leningen van de HTM van totaal € 29,9 mln. waar de gemeente nog garant voor stond, overgenomen.

Reserve financiering
Het risico van een stijgende marktrente is in 2018 onderdeel geworden van de algemene reserve. Hiermee is de reserve financiering opgeheven en is het restantbedrag toegevoegd aan het budgettair kader van het coalitieakkoord 2018 - 2022.

Erfpacht
Per 31 december 2018 beheert de gemeente Den Haag 75.069 rechten van erfpacht. Hiervan heeft circa 60% de canonverplichting eeuwigdurend  afgekocht. In 2018 is het aantal rechten in beheer met ongeveer 2,5% toegenomen. Dit komt voornamelijk door splitsingen en nieuwe uitgiften.

In 2018 zijn 88 nieuwe uitgiften (€ 42,0 mln.) in erfpacht uitgegeven. Deze uitgiften hebben betrekking op grond en/of opstal. Bij iets meer dan de helft (€ 22,8 mln.) heeft de erfpachter de canonverplichting eeuwigdurend afgekocht. Met name bij de grote bouwprojecten (o.a. Finest of Ockenburgh, Sportcampus Zuiderpark, Leemansplein Vijverhof fase 1 en Noordelijk Havenhoofd  Scheveningen deelplan Hotel) en opstallen is de canonverplichting eeuwigdurend afgekocht. De opstal van het Landhuis Ockenburgh is de enige uitzondering waar de canonbetaling niet eeuwigdurend is afgekocht. Na uitgifte van de grote bouwprojecten is de splitsing in afzonderlijke rechten voor de verkoop van de woningen gerealiseerd. De overige rechten van erfpacht (€ 19,2 mln.) betreffen periodieke canonbetaling tegen een canonpercentage van 1,5%. Deze uitgiften zijn geactiveerd tegen de marktwaarde, waardoor de balanswaarde voor erfpacht is toegenomen. Vooral particuliere erfpachters kiezen bij de nieuwe uitgiften voor canonbetaling, net als voorafgaande jaren. Deze vorm van grondfinanciering blijkt een hulpmiddel bij het stimuleren van de stedelijke ontwikkeling.

Rechten van erfpacht met een eeuwigdurende looptijd tegen canonbetaling hebben om de vijf jaar een canonherziening. Bij de herziening wordt het canonpercentage aan de marktrente aangepast. Hierdoor kan de hoogte van de canonverplichting (sterk) wijzigen. In 2018 zijn 2.466 rechten van erfpacht herzien. Na de herziening betalen de erfpachters minder canon. Het canonpercentage is aangepast van 3,3% naar 1,5%. Dit is het gevolg van de gedaalde marktrente in de afgelopen jaren. Erfpachters die de periodieke canon betalen zijn benaderd om over te stappen naar automatische incasso. Deze actie heeft ertoe geleid dat meer dan de helft van de erfpachters de canon met automatische incasso betalen.

In geval van heruitgifte moet er tijdig een gemeentelijk aanbod worden verstuurd. Daarom hebben de erfpachters met een aflopend erfpachtrecht in 2020 in de Vogelwijk een aanbod tot heruitgifte van de gemeente ontvangen. In totaal gaat het om circa 400 rechten van erfpacht. Tot op heden heeft meer dan de helft van de erfpachters het aanbod geaccepteerd met voornamelijk canonbetaling vanaf de afloopdatum. Dit jaar zijn de geaccepteerde aanbiedingen voor een groot deel juridisch afgehandeld. Verder hebben negen erfpachters met een aflopend erfpachtcontract per 31 december 2018 in de buurten Zichtenburg en Belgisch Park, het gemeentelijke aanbod niet geaccepteerd, een eindaanbieding tot heruitgifte van de gemeente ontvangen. Het bestaande beleid voor verkoop van bloot eigendom is voortgezet en in 2018 zijn er 46 verkopen gerealiseerd. Deze verkopen betreffen voornamelijk de functie wonen en met name in het midden- en bovensegment. Bij één van de verkopen is suppletie betaald vanwege de extra gebruiksmogelijkheden van de grond. In 2018 is een start gemaakt om het huidige beleid te evalueren en waar nodig aan te passen.

Belastingen
Onroerende zaakbelasting (niet-)woningen
De meeste belasting ontvangt de gemeente via de onroerendezaakbelasting (OZB). In 2018 ontving de gemeente van eigenaren van woningen netto € 32 mln. Gebruikers en eigenaren van niet-woningen betaalden netto € 54,9 mln. De gemiddelde OZB-aanslag is in 2018 gelijk gebleven aan 2017.

Toeristenbelasting  

De groei van toeristen zette in 2018 door. Door verscherpte controle zijn steeds meer aanbieders in beeld. Bij de aanpassing van de begroting is hier al op geanticipeerd. Voor 2018 was een bedrag begroot van € 8 mln. Op een klein deel na is de verwachte opbrengst daadwerkelijk gerealiseerd.

Belastingen overig
Precariobelasting
Wettelijk is bepaald dat de gemeente tot 1 januari 2022 precariobelasting op leidingen mag heffen tot maximaal het tarief dat op 10 februari 2016 gold. Dit is de datum waarop minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het wetsvoorstel voor afschaffing van de precariobelasting heeft aangekondigd. De tarieven precariobelasting leidingen zijn voor 2018 daarom niet gewijzigd.
De tarieven precario woon- en bedrijfsschepen zijn voor 2018 trendmatig aangepast.

Compensatie OZB voor startende ondernemers
De OZB compensatieregeling voor startende ondernemers is bedoeld om het starten van een onderneming in Den Haag aantrekkelijk te maken en vervolgens startende ondernemers een steuntje in de rug te geven door de gemeentelijke lasten te verlichten. Jaarlijks maken tussen de 500 en 600 startende ondernemers hiervan gebruik.

In de paragraaf Lokale heffingen is een gedetailleerdere toelichting opgenomen.  

Overig
Dit programma bestaat tenslotte uit een aantal andere, kleinere activiteiten, zoals kosten accountant,  reclameopbrengsten en dienstverlening primair proces.

Dienstverlening primair proces
In de dienstverlening primair proces zijn de baten en lasten van de exploitatie van de parkeergarages Spui en Lutherse Burgwal opgenomen, de huisvestingskosten van de Bibliotheek, het college van B & W en de raad en de werkzaamheden van het risicomanagement (verzorgen van verzekeringen van panden en andere eigendommen, het herverzekeren en het dragen van eigen risico).

Verbonden partijen (deelnemingen)
De gemeente bezit aandelen van een aantal deelnemingen. Dit zijn Eneco N.V., Stedin Holding N.V., N.V. Bank Nederlandse Gemeenten, N.V. Haagse Milieu Services, HTM Beheer B.V., N.V. Stadsherstel Den Haag en Omgeving en United Fish Auctions N.V. Met deze deelnemingen realiseert de gemeente Den Haag publieke belangen; zie voor de doelen van de deelnemingen de paragraaf Verbonden partijen. In dit programma verantwoorden we het ontvangen dividend van € 27,0 mln. (begroot € 26,9 mln.).
Bij een aantal deelnemingen hebben noemenswaardige ontwikkelingen plaatsgevonden:

Eneco N.V.
In 2018 heeft 92% van de aandeelhouders, inclusief de gemeente Den Haag (16,55%) zich aangesloten bij de aandeelhoudersovereenkomst voor verkopende aandeelhouders. Samen met de onderneming is de voorbereiding voor het verkoopproces gestart. Eind 2018 heeft dit geresulteerd in een keuze voor de verkoopvorm, een gecontroleerde veilingverkoop (RIS301482). Op 2 mei 2018 heeft de Centrale Ondernemingsraad van Eneco de Ondernemerskamer verzocht een onderzoek te gelasten naar het beleid en de gang van zaken bij Eneco(RIS300514). De Ondernemingskamer heeft op 18 juli 2018 een onderzoek gelast. De voorbereidingen voor het verkoopproces lopen door, mede geholpen door het feit dat de samenwerking tussen de aandeelhouderscommissie (AHC), raad van bestuur (RvB) en raad van commissarissen (RvC) goed is.

HTM Beheer B.V.
In 2016 is de gemeenteraad akkoord gegaan met de structuurwijziging en de ontbinding van HTM Beheer B.V. (RIS 295254). Na het akkoord van de raad heeft de uitvoering van de structuurwijziging langer op zich laten wachten. De reden voor de vertraging is dat er nog geen overeenstemming met de Belastingdienst is bereikt over de te heffen vennootschapsbelasting. Het was onduidelijk of de ontbinding van HTM Beheer B.V. tot fiscale gevolgen leidde.  Het ziet er naar uit dat er de komende maanden afspraken over de vennootschapsbelasting worden vastgelegd en dat de ontbinding van HTM Beheer B.V. geen fiscale gevolgen heeft. De doelstelling is om HTM Beheer B.V. in 2019 te ontbinden. Dit betekent dat HTM Personenvervoer en HTM Railinfra deelnemingen van de gemeente Den Haag worden.

United Fish Auctions N.V. (UFA)
De UFA vestiging in Scheveningen heeft zich gepositioneerd als derde visafslag van Nederland en ontwikkelt zich steeds meer tot een bepalende verkooplocatie van verse Noordzeevis. Dit resulteert in meer aanvoerders en groei in omzet. Om deze positie naar de toekomst toe verder te kunnen uitbouwen en de dienstverlening van UFA verder te kunnen continueren, is renovatie van het huidige oude gebouw steeds meer een kritische succesfactor aan het worden. Gesprekken over het project Noordelijk Havenhoofd Scheveningen zijn gecontinueerd in 2018, maar hebben nog niet tot overeenstemming tussen partijen geleid.